Elektronik Atık Nedir, Nasıl Azaltılır?

Teknolojinin gelişmesi ve dijital dönüşümle birlikte yeni elektronik cihazların kullanımı gün geçtikçe katlanarak artmaktadır. Yeni ürünlerin hızlı bir şekilde yayıldığı bir dünyada aynı şekilde katlanarak artan eskimiş ürünler de söz konusudur; elektronik atıklar. Son yıllarda en hızlı büyüyen atık akışlarından biri olan elektronik atığın içinde bulundurduğu zehirli maddeler sebebiyle çevreye ve insanlara büyük yan etkileri vardır. Bu yazımızda elektronik atık nedir, zararları nelerdir, elektronik ürün atıklarını azaltma yöntemleriyle birlikte en iyi geri dönüşüm fikirleri hakkında bilgi sahibi olacaksınız.

Elektronik Atık Nedir?

Elektronik atık veya e-atık atılan elektronik cihazlar veya bileşenler anlamına gelir. Teknolojik gelişmeler nedeniyle kullanım ömrü dolmuş, zarar görmüş veya artık insanlar tarafından kullanılmayan bir elektronik cihaz atık kapsamına girer. Teknolojinin hızlı bir şekilde gelişmesiyle çok sayıda elektronik cihaz hızlı bir şekilde atığa dönüşüyor. Cep telefonları, bilgisayarlar, sabit diskler, fanlar, mikrodalga fırınlar, DVD, yazıcılar, lambalar yaygın elektronik atıklardır.

Atıklar canlılar ve çevre için yüksek derecede toksik maddelerin karmaşık kombinasyonlarını içerir, ancak bu atıkların birçoğu geri kazanılabilir değerli malzemeler de içerir ve bu da onu diğer atıklardan farklı bir kategoriye sokar.

Zararlı Elektronik Atıklar

Kontrolsüzce doğaya bırakılmış elektronik atıklar içlerinde canlılara ve çevreye zarar verecek birçok madde içerir. Bunlar arasında en tehlikeli olan maddeler şunlardır:

• Kurşun: Kurşun elektronik sektöründe yaygın olarak kullanılan bir endüstriyel metaldir. Elektronik sensörler, cam, monitörlerde bulunan ışın tüpleri, aküler, piller kurşun içerir. Kurşunun vücudun tüm doku ve organları üzerinde zehirleyici etkisi vardır. Özellikle merkezi sinir sistemini, böbrekleri ve üreme sistemini bozabilir.
• Berilyum: Kablolarda, yüksek çözünürlüklü televizyonlarda, cep telefonları ve bilgisayarlardaki elektrik bağlantılarında ve ana kartlarda, prizlerde, termostatlarda berilyum bulunur. Solunum, sinir, bağışıklık ve üreme sistemlerine zarar verir.
• Cıva: Kanserojen bir madde olan cıva eski tip ateş ölçerlerde, termometrelerde, pillerde, tansiyon ölçme cihazlarında bulunur. Kısa süreli bir maruz kalmada bile beyinde, fetüs gelişiminde, böbreklerde kalıcı zararlara neden olabilir, görme ve duyma gibi duyu işlevlerinde sorunlar ortaya çıkartabilir.
• Brom: Alev geciktiricilerde, bağlantı parçalarında, basılı devreler ve kablolarda brom bulunur. Hormonsal fonksiyonları olumsuz etkiler ve solunumu halinde solunum yollarının ciddi tahrişine yol açar.

E-Atıkların Sınıflandırılması

E-atık esas olarak bileşimine ve bileşenlerine göre sınıflandırılır.

1. E-atık bileşimi: E-atık bileşimleri demir metaller, demir dışı metaller, plastikler, cam, kirleticiler ve diğerleri olmak üzere altı türe ayrılır. Demir, elektronik ekipmanların imalatında yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Demirin ardından, ucuz ve bol miktarda bulunduğu için plastik gelir. Bakır, alüminyum, altın gibi demir dışı metaller de pazarda önemli bir ticari değere sahiptir. Bunların yanı sıra kurşun, kadmiyum, cıva, brom gibi zehirli maddeler elektronik cihazların bazı bölümlerinde bulunmaktadır. Bu maddeler eşik değerlerini aştığında toksik, kirletici ve çevreye zararlı olarak kabul edilirler.
2. E-atık Bileşenleri: e-atık bileşenleri birçok türe ayrılır, en yaygın kabul gören sınıflandırmalardan biri, e-atıkları 10 kategoriye ayıran Avrupa Birliği direktiflerine dayanmaktadır:

• Büyük ev aletleri: buzdolapları, dondurucular, çamaşır makineleri, , bulaşık makineleri, elektrikli ocaklar, mikrodalgalar, klimalar.
• Küçük ev aletleri: elektrikli süpürgeler, tost makineleri, kahve makineleri, diş fırçalama ve tıraş aletleri.
• Bilgi teknolojisi (BT) ve telekomünikasyon ekipmanları: Bilgisayarlar, yazıcılar, cep telefonları.
• Tüketici ekipmanları: radyolar, televizyonlar, video kameralar, ses yükselticiler ve müzik aletleri.
• Aydınlatma ekipmanı: düz ve kompakt floresan lambalar, yüksek yoğunluklu deşarj lambaları.
• Elektrikli ve elektronik aletler: matkaplar, testereler, dikiş makineleri, ahşap ve metal işleme ekipmanları.
• Oyuncaklar, eğlence ekipmanları ve spor malzemeleri: elektrikli trenler veya yarış arabası setleri, video oyunları ve elektrikli araçlara sahip spor ekipmanları.
• Tıbbi cihazlar: radyoterapi ekipmanı, kardiyoloji, diyaliz, ventilatörler.
• İzleme ve kontrol aletleri: duman dedektörleri, ısıtma regülatörleri ve termostatlar.
• Otomatik dispenserler: sıcak veya soğuk içecekler, katı ürünler, sabun, peçete gibi çeşitli ürünleri otomatik olarak dağıtan tüm cihazlar.

Atıkları Azaltma Yöntemleri

Elektronik atıkların çeşitli şekillerde nasıl zararlı olabileceğini artık biliyoruz. Bu nedenle, elektronik atıkları kontrolden çıkmadan önce yönetmek önemli bir girişim olacaktır. Bunun yolu ise elektronik atık yönetimini hayata geçirmektir. Elektronik atık yönetimi, zararlı maddelerin canlılara ve çevreye zarar vermesini engellemenin bütünsel bir yöntemi olarak tanımlanır.  Elektronik atık yönetimi artık ihtiyaç duyulmayan atıkları geri dönüştürür ve onları yeniden kullanır.

Atıkları azaltmanın ilk kuralı, onların çöp olmadığını kabul etmektir. Bireysel olarak gerçekleştirilebilecek basit eylemlerle onları diğer atıklardan ayrı tutmak ve atık miktarını büyük oranda azaltmak mümkündür. Atıkları yönetebileceğimiz yollar şunlardır:

• Elektronik ürün atıklarınızı ayrı bir torbada tutarak daha sonra onları belediyelerin atık getirme merkezlerine ya da atık kutularına atabilirsiniz.
• Atık pillerinizi PTT şubelerinde, okullarda, sanayi bölgelerinde, muhtarlıklarda, camilerde ve süper marketlerde bulunan pil toplama kutularına atabilirsiniz.
• Eski çalışan cihazları çöpe atmak yerine bağışlayabilir ya da yeniden satabilirsiniz.
• Cep telefonu, hesap makinesi, dizüstü bilgisayar vb. gibi hasarlı ekipmanların çoğu geri dönüştürülebilir cihazlardır. Bunların onarılmasını sağlayarak malzeme tasarrufu sağlar ve atık miktarını büyük ölçekte azaltabilirsiniz.
• Atıkları eski elektronik ürünleri kabul eden elektronik firmalarına geri verebilirsiniz.
• Pillerin aşırı şarj edilmediğinden emin olarak ömürlerini uzatabilirsiniz.
• Çevre dostu elektronik ürünler tercih edebilirsiniz.

Nasıl Geri Dönüştürülmeli?

Atıkları yok etmek için yakma, gömme, asit banyosu gibi birçok yöntem kullanılabilir. Ancak bu yöntemler toprağa, havaya, suya ve bu ortamlara bağlı yaşayan canlılara büyük zararlar verebileceğinden kullanımları önerilmemektedir.

Geri dönüşüme katkı sağlamak için atık azaltma yöntemleriyle atık oluşumunu büyük oranda engelleyebilirsiniz. Buna ek olarak ortaya çıkmış atıkları geri dönüştürmenin en verimli ve en çevre dostu yolu mekanik geri dönüşümdür. Mekanik geri dönüşümün ilk adımı kullanılmış devre kartı, ana kart gibi parçaların fiziksel olarak elektronik cihazdan ayrıştırılmasıdır. Ayrıştırılan bu parçalar geri kazanım tesislerine gönderilir ve her bir malzemenin geri kazanımı sağlanır böylece bakır, kurşun vb. değerli metaller geri dönüşüm makinası ile çevreye zarar vermeden atıktan ayrıştırılır.

Elektronik Atıklar Veri Hırsızlığına Nasıl Yol Açar?

Veri güvenliği tüm sektörler için büyük bir endişe kaynağıdır. Günümüzde elektronik atık nedeniyle bu konu daha da önemli hale gelmiştir. Teknoloji her geçen gün cep telefonlarını, bilgisayarları, tabletleri ve diğer elektronik cihazları büyük bir hızla geliştiriyor. İnsanlar da en son modelleri satın alma veya eski cihazları gelişmiş sürümleriyle değiştirme konusuna oldukça önem veriyor. Bunun sonucunda eski sürümleri çöpe atıyorlar. Ancak insanların çöp olarak düşündükleri eski cihazlar, veri hırsızlığı için bir altın madeni gibidir çünkü bu cihazlar banka bilgileri, kredi kartı bilgileri ve şifreler gibi birçok kişisel bilgi içerir. Veri hırsızlığı, kullanıcı tüm verileri silmiş olsa bile bu verileri kolayca bellekten kurtarabilir. Bunu göz önünde bulundurarak elektronik cihazların direkt çöpe atılması yerine deneyimli bir geri dönüşüm firmasına götürmenin çok daha güvenli olacağı söylenebilir. Görevli personel veya uzman tüm verileri sisteminizden gerçekten kaldırır, böylece onları attıktan veya sattıktan sonra kişisel verileriniz hakkında endişe duymanız gerekmez.